پیامبر اکرم(ص) و ترغیب مردم به کشاورزی

به مناسبت ولادت نبی مکرم اسلام، حضرت محمد(ص) سیره پیامبر در کشاورزی و ترغیب مردم به کشاورزی و روشهای اصولی کشاورزی تقدیم کاربران گرامی می گردد.

به گیاهانی که از راه دانه، از زمین روییده می­شود، زرع گفته می­شود؛ لغت شناسان عرب، بر هر گیاهی که پس از شخم­زدن زمین، می­روید تا هنگامی که لطیف و تازه است، زرع اطلاق کرده­اند؛[۱]  لیکن در استعمال لغویین، نمی­توان کلمه زرع را برای کاشتن و نمو بوته درختان، بکار برد؛ اما امروزه در استعمالات عرف عربها، کلمه زرع، در هر دو گونه روئیدنی استعمال می­شود.

 

کشاورزی شغل همه انبیاء

در روایات، کار زرع و کشاورزی از کارهای مبارک و درآمد آن یکی از پر برکت­ترین در آمدها معرفی شده است. همچنین در این روایات زراعت، شغلی مقدس و پیشه اغلب انبیاء و اوصیاء و صالحین معرفی شده­است؛ در روایتی، از امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند: «هیچ حرفه و کاری نزد خداوند نیکوتر از زرع و زراعت نیست و خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نگردانید؛ مگر آنکه کشاورز بودند…».[۲] در روایتی دیگر، آمده: «انّ الله جعل ارزاق انبیائه فی الزرع…».[۳]

 در این روایات و روایات مشابه دیگر، شغل تمامی انبیاء از جمله رسول­خدا(ص)،  و لو برای مدت کوتاهی، کشاورزی عنوان شده است. طبق فرمایشات ائمه معصومین(ع)، حضرت رسول(ص) نیز، در مواقعی از عمر شریفشان، به زراعت و امور کشاورزی می­پرداخته­اند؛ ابی­حمزه به نقل از پدرشان، روایتی را نقل می­کند که مؤید این امر است؛ ایشان نقل کردند که امام کاظم(ع) را دیدم که بر روی زمین کار می­کرد و عرق از سرو رویش می­ریخت؛ عرضه داشتم، فدایت شوم خدمتکاران به کجا رفته­اند که شما خود این کار را می­کنید؟ فرمودند که: «با بیل کار کرده ­است کسی که بهتر از من و پدر من بوده­ است»؛ سپس فرمودند که «رسول­اکرم(ص) و حضرت امیرالمؤمنین(ع) و تمام پدران من به دست خود، در زمین کار کرده­اند؛ این کار، کار پیغمبران و اوصیای ایشان و صالحان است.»[۴] در روایتی دیگر از امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند: «رسول­خدا(ص) سنگی را در مسیری که آب از زمین­شان رد می­شد، قرار دادند بخدا قسم از آن زمان تا کنون نه شتری دچار مصیبت و بلا شد و نه انسانی.»[۵] در روایتی دیگر از آن حضرت(ع) آمده که « …کان رسول­الله یمصّ النوّی بفیه و یغرسه فیطلع من ساعته …رسول­خدا(ص) هسته­های خرما را می­مکید و بعد آن را می­کاشتند تا اینکه جوانه آن آشکار می­شد.»[۶]

 

تشویق به کشاورزی

رسول­ خدا(ص) علاوه بر اینکه خود، گاهی، در این حرفه اشتغال می­ورزیدند دیگران را نیز به انحاء مختلف به انجام این کار تشویق می­کردند:

 

بهترین مال

در کتب روایی، روایتی از رسول­خدا(ص) نقل گردیده که از آن حضرت(ص) سؤال شد: بهترین مال چیست؟ فرمودند: «زرع زرعه صاحبه و اصلحه وادّی حقه یوم حصاده؛ زرعی که صاحبش آن را نیکو بکارد، خوب نگهدارد و در زمان درو درواش کند.»[۷] و در حدیثی دیگر، فرمودند: «خیرالمال سکهٌ مأبوره و مهره مأموره بهترین مال، مالی است که از قلمه­زدن و گرده افشانی و از چیدن میوه­ها حاصل آید.»[۸]

 

داشتن اجر صدقه

از جابر بن عبدالله انصاری نقل شده که رسول­اکرم(ص) روزی به باغ ام­معبد، رفتند و با دیدن درختان آنجا فرمودند: این درختان را مسلمان کاشته یا کافر؟ گفتند: مسلمان کاشته است یا رسول­الله(ص).[۹] پس فرمودند: «هر مسلمانی که درختی بکارد یا زراعتی انجام دهد و پرنده یا انسان یا حیوانات از آن بخورند تا روز قیامت برای او صدقه نوشته می­شود».[۱۰] در این حدیث، حضرت رسول(ص) مسلمانان را به کاشت درخت و زراعت که به انسان و حیوان نفع برساند، تحریض و تشویق می­فرمایند. ایشان این صدقه بودن را مختص مسلمانان، بیان کرده­اند و اینکه علاوه بر سود دنیوی حاصل از زرع برای یک مسلمان، حتی با تلف­ شدن قسمتی از آن، توسط انسان یا حیوان نیز، ثواب صدقه برایش نوشته می­شود؛ امّا کافر تنها از میوه و کشت خود در دنیا بهره می­برد بدون اینکه اجری اخروی، نصیبش گردد.

   رسول­خدا(ص) حتی اموری هر چند کوچک را که به حفظ و حراست از زرعی یا درختی، بیانجامد در خور پاداش الهی دانسته و برای آن ثوابی برابر با سیراب کردن یک مؤمن تشنه، قائل شده­اند.

   از ابوسعید خدری نقل شده که رسول­خدا(ص) فرمودند: «من سقی طلحهً أو سدره فکأنما سقی مؤمنأظمٍإ» هر کس درخت طلح یا درخت سدری را آب دهد گویا مؤمن تشنه­ای را سیراب نموده است.[۱۱]

 

مالکیت بر زمین­های موات

یکی از راه­های احیاء زمین­های موات، آباد کردن آنها بوسیله کشت و زرع است. در راستای تشویق هرچه بیشتر مردم به زراعت و ایجاد شوق و اشتیاق بیشتر در آنان، حضرت رسول(ص) احیاء کننده زمین­های موات  را، مالک آن زمین معرفی کرده، فرمودند: «هر کس درختی را غرس کند یا  زمینی را آباد کند او مالک آن زمین یا درخت خواهد بود.»[۱۲]

 ایشان به یهودیان خیبر اجازه احیاء زمین­های خیبر را دادند[۱۳] و آنها را با عقد قرارداد مزارعه نصف به نصف، به کشت و زرع در زمین­های آنجا گماشت.[۱۴]

 

توصیه به رعایت اصول کشاورزی

گاه حضرت در رعایت اصول کشاورزی و بهره­برداری هرچه بهتر و بیشتر از محصولات زراعی، به مردم توصیه­هایی می­فرمودند، از جمله فرمودند: «روزی عیسی مسیح(ع) از شهری عبور می­کرد، مردم از وجود کرم­های زیاد در میوه­هاشان به حضرت شکایت کردند؛ ایشان فرمود: شما چون درخت می­کارید اول خاک می­ریزید و بعد از آن آب می­دهید به این سبب کرم، به میوه­هایتان آسیب می­رساند؛ بعد از این اول آب بدهید و سپس خاک بریزید. چون چنین کردند کرم از میوه­هاشان بر طرف شد.»[۱۵]

   ایشان به کشاورزان توصیه می­فرمودند که «نگویید من زراعت کردم بلکه بگویید من [تنها] بذر افشاندم و کشت کردم [این] خدا [بود که] زراعت کرده است.»[۱۶]

 

گردآوری: پژوهشکده باقرالعلوم(ع) – سید علی اکبر حسینی

 

 

---

[۱] – ابن منظور؛ لسان العرب، بیروت، دار الصادر، ۱۴۱۴، ج۱، ص۳۵۳ و ج۸، ص۱۴۱

[۲] – عاملی، شیخ حر؛ وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۹، ج۱۷، ص۴۱

[۳]– کلینی؛ اصول کافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران،۱۳۶۵ش، ج۵، ص۲۶۰

[۴]– همان،ص۷۵ و شیخ صدوق؛ من لا یحضره الفقیه،قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۳ ، ج۳، ص۱۶۲

 -[۵] اصول کافی، پیشین، ص۷۵

[۶] – همان، ص۷۴

[۷] – کلینی؛ فروع کافی، تحقیق علی اکبر غفاری، بیروت، دار الاضواء، چاپ سوم، ۱۹۸۵، ج۵، ص۲۶۰ و من لا یحضره الفقیه، پیشین،ج۲، ص۲۹۱

[۸] – شیخ صدوق؛ معانی الاخبار، قم، جا معه مدرسین، ۱۳۶۱ ش، ص۲۹۲

[۹] – محدث نوری؛ مستدرک الوسائل، قم، آل البیت، ۱۴۰۸، ج۱۳، ص۲۶

[۱۰] – بخاری؛ سنن، تحقیق عبدالعزیز عبدالله بن بساز، بیروت، دارالفکر، ج۳، ص۹۲

[۱۱] – وسائل الشیعه، پیشین، ج۱۷، ص۴۲

[۱۲] – من لا یحضره الفقیه، پیشین، ج۳، ص۲۴۰

[۱۳] – همان

[۱۴] – اصول کافی، پیشین، ص۲۶۶

[۱۵] – راوندی، قطب الدین؛ قصص الانبیاء، آستان قدس، ۱۴۰۹، ج۱، ص۲۷۳ و وسائل الشیعه، پیشین، ج۱۳، ص۱۹۲

[۱۶] – زمخشری، جار الله؛ الکشاف عن حقائق غوامض القرآن، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷، ج۴، ص۴۶۵