-
دوشنبه, ۱۹ آبان ۱۳۹۹، ۱۲:۵۵ ق.ظ
-
۲۰۹
حال که تدوین برنامه ششم توسعه آغاز شده است، مسئولان به منابع طبیعی و محیط زیست کشور به ویژه مرتع که ادامه حیات آینده بشری به آن وابسته است، توجه بیشتری کنند.
همگی با این موضوع موافقیم که نخستین نیاز انسان حتی پیش از آب که مایه زندگی است، هواست.
حال باید دید در طبیعت و چرخه های حیات برروی کره فیروزه ای و زیر سپهر چرخنده،آب و هوایی که به آن نیاز داریم تحت تاثیر چیست؟
تمیزی آب و هوا، لطافت و شادابی آنها، گیاهانی که در ساعت قرار هرساله ترنم‌کنان و دامن افشان می‌آیند تا برای عارفان نوید رستاخیز و برای بشریت زندگی بیاورند، در کدام دامان می‌رویند و زندگی را می پرورانند؟
پاسخ یک واژه ، فقط یک واژه و دنیایی معنی درون آن نهفته؛
مرتع
آن گونه که آمارهای تقریبی می گویند ؛ ایران میهن ما حدود ۸۴ میلیون هکتار از این موهبت خداوندی که مرتع است، را در دامان خویش دارد، یا به سخنی دیگر در بیش از نیمی از خاک خود در دامان این مادر مهربان زندگی می کند.
مراتع ایران که در سده اخیر با بی مهری میهمان ناخوانده‌ای که خود را مدرنیته می‌خواند و در باطن خویش بهره برداری غیرعلمی را نهان داشته، روبرو بوده است، وضع و حال شادابی ندارد، ولی باین وجود هنوز هم در دامان باکرامت خویش ، همچون رمضان کریم بیش از ۷ هزار گونه گیاهی رنگارنگ با خواص گونه گون از جمله دارویی را برای التیام دردهای رنجوران و خستگان و درمان بیماران هربهار، بلکه هرفصل به ما عرضه می‌کند.
از سوی دیگر منبع طبیعی آب و هوای سالم برای شهرهای ما همین مادر مهربان مرتع است که نجوای زنگوله برگان در پهنه آن، به سفره مردمان گوشت و شیرتقدیم داشته و لباس و فرش پرنقش و نگار و نازنده ایرانی رابه جهان عرضه نموده است.
*سیمای مرتع ایران دریک نگاه
براساس تعریف رایج که مورد استفاده سازمان جنگل ها ومراتع و آبخیزداری کشور نیز است ؛مرتع زمینی است با پوشش نباتات طبیعی خودرو که پوشش گیاهی آن غالباً علفی چندساله، بوته‌ای، بعضاً درختچه‌ای وبه ندرت دارای درختان پراکنده بوده و در فصل چرا صرفاً مورد تعلیف دام قرار می‌گیرد و همچنین دارای کارکردهای متعددی از قبیل حفظ آب و خاک، ارزشهای زیست‌محیطی و در صورت فراهم بودن شرایط یکی از منابع تأمین غذای دام اهلی و وحوش بیابان است.
بیش از ۵۲ درصد از سطح کشور را مراتع تشکیل می‌دهند که بیش از ۷۰۰۰ گونه گیاهی در قلمرو آن رشد می کند.
مراتع در حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش، تنظیم گردش آب در طبیعت، تأمین علوفه مورد نیاز دام، تولید محصولات دارویی و صنعتی، حفظ ذخایر ژنتیک گیاهی و جانوری نقش اساسی دارند.
در حال حاضر سرانه مرتع در کشور ۳۲/۱ هکتار و سرانه جهانی آن ۸۲/۰ هکتار است. ۲۵ درصد ارزش هر هکتار مرتع مربوط به تولید علوفه و ۷۵ درصد آن مربوط به ارزشهای زیست محیطی است.
برآورد شده است که حدود ۷/۱۰ میلیون تن علوفه در شرایط بارش نرمال در مراتع کشور تولید شود. همچنین مراتع محل تولید و رشد گیاهان دارویی و صنعتی است که ارزش بازاری آن بیش از ۲ میلیارد دلار در سال است. بنابراین حفظ، احیاء، توسعه و بهره‌برداری از مراتع بیش از آنکه از دیدگاه تعلیف دام دارای اهمیت باشد، از نظر زیست‌محیطی ارزشمند است.
جمعیت دامی کشور حدود ۱۲۴ میلیون واحد دامی اعلام شده که حدود ۸۳ میلیون واحد دامی آن وابسته به مرتع هستند. این در صورتی است که مراتع موجود کشور تنها می‌تواند خوراک ۳۷ میلیون واحد دامی در مدت ۷ ماه یا ۶/۲۴ میلیون واحد دامی در مدت یکسال را تأمین نماید. مطابق این آمار در حال حاضر بیش از ۲/۲ برابر ظرفیت مجاز از مراتع کشور بهره‌برداری می‌شود و معیشت حدود ۹۱۶ هزار خانوار روستایی و عشایری به بهره برداری از مراتع وابسته است. بدین ترتیب افزایش تعداد بهره‌بردار و دام سبب شده که استفاده از مراتع به شکلی غیر اصولی افزایش یافته و نظارت و کنترل بهره برداری از مرتع را ضروری نماید. در همین راستا سازمان، برنامه‌ها و طرحهای متعددی جهت بهبود و اصلاح وضعیت مراتع کشور اجرا کرده است.
*برنامه‌های توسعه ایران
برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، به مجموعه برنامه‌های میان مدتی گفته می‌شود که به صورت پنج‌ساله و توسط دولت وقت تنظیم می‌شود و به تصویب مجلس شورای اسلامی می‌رسد.
برنامه‌های توسعه کشور
• برنامه اول توسعه ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲
• برنامه دوم توسعه۱۳۷۴ تا ۱۳۷۸
• برنامه سوم توسعه۱۳۷۹ تا ۱۳۸۳
• برنامه چهارم توسعه ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸
• برنامه پنجم توسعه ۱۳۸۹ تا آخر ۱۳۹۴
اما اینکه نگارش ششمین برنامه توسعه کشور آغاز شده است، ضمن سپاس از مجموعه افرادی که این امر مهم را برعهده دارند، ذکر چند نکته اگرچه برای برنامه‌ریزان در حکم زیره به کرمان بردن هم باشد، ضروری می نماید:
۱- نقد و بررسی برنامه جاری از نظر مشکلات اجرای برنامه، میزان تحقق و ظرفیت‌های برنامه‌ای حوزه منابع طبیعی و به ویژه مراتع
۲- ایجاد و تقویت سرمایه اجتماعی برای احساس خویشاوندی با محیط زیست و منابع طبیعی
۳- معرفی و تشریح فواید دوستی و پاسداشت محیط زیست
۴- تاکید برترویج ومشارکت مردمی در حفظ محیط ریست
۵- نظام مندی کاربری اراضی،اجرای کاداستر (مرز نگار)
۶- تقویت اکوتوریسم با ملاحظات مربوطه
۷- آمایش و پایش مراتع کشوربه عنوان ابزار سنجش وضعیت وروندمراتع کشور،به کارگیری GISونیزRS
۸- نکوداشت استادان عرصه علوم و پژوهش مرتع،
بهتر است، دستگاه اجرایی از راهنمایی اساتید دانشگاه هم استفاده کند.
۹- تشکیل اتاق فکر برای تدوین متن مواد مرتبط با منابع طبیعی و مراتع کشور با حضور صاحب نظران، به گونه ای که متن پیشنهادی برآیند آراء واندیشه های علمی و اجرایی باشد.
۱۰- تشکیل و حمایت از سازمان های مردم نهاد و انجمن های تخصصی همچون انجمن های مرتعداری وجنگلبانی ایران.
۱۱- حمایت از دستگاه هایی که هدف مشابه را به خوبی پیگیری نموده اند مانند،دفتر آموزش و مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست وبخش های مشابه در سازمان تخصصی جنگل ها مراتع و آبخیزداری کشور که دارای نظام اطلاع رسانی موثری است.
۱۲- انجام مطالعات تطبیقی با کشورهای توسعه یافته.
امید است مراتع که حکم ریه های سرزمین ما را دارند همواره شاداب وپرنفس بوده و شادابی را به فرزندان این سرزمین جاوید هدیه نمایند
بیائیم به تنفس مردم بیشتر بیاندیشیم ؛بنویسیم مرتع بخوانیم نفس.
