شکوفایی کشاورزی با کاهش مداخله دولت

کشاورزان برزیلی، مشتاق ترین طرفداران تجارت آزاد در کشورشان هستند.

در سال ۱۹۸۴ والتر هوریتا، کوچک ترین پسر یک خانواده مهاجر ژاپنی که ۵۰۰ هکتار زمین کشاورزی در جنوب ایالت پارانای برزیل داشت، به قصد یافتن زمین های بیشتر به مناطق شمالی این کشور حرکت کرد.

زندگی در ایالت های جنوبی که در دست گائوچوها (گائوچو به زبان اسپانیایی به معنی گاوباز است و به ساکنان آمریکای جنوبی اطلاق می شود) بود، برای او بسیار پرهزینه بود. او در نهایت، در غرب ایالت باهیا سکنی گزید و توانست ۱۲۱۰ هکتار زمین بخرد و به ازای هر هکتار چهار کیسه دانه سویا داد. والتر می گوید «در آن زمان، در آن منطقه هیچ چیز نبود؛ نه جاده، نه مدرسه، نه بهداشت، نه برق، نه آب و نه تلفن.» او شخم زدن زمین ها را شروع کرد. تا سال ۱۹۹۹ مزرعه او به چنان موفقیتی رسید که برادرانش در پارانا زمین های خود را فروختند و به او پیوستند. امروز، برادران هوریتا ۱۵۰ هزار هکتار زمین در غرب باهیا دارند که عمدتا سویا، پنبه و ذرت در آن کشت می کنند.

داستان موفقیت مناطق گسترده مرکزی و شمال شرقی برزیل در کشت محصولات کشاورزی، از سال ۱۹۷۳ شروع می شود؛ زمانی که حکومت نظامی برزیل تصمیم گرفت بر پژوهش در حوزه علوم کشاورزی و بهره برداری از خاک متمرکز شود و بر این اساس، شرکت دولتی پژوهش کشاورزی برزیل به نام «امبراپا» تاسیس شد. این شرکت ۱۲۰۰ دانشمند جوان و بااستعداد را برای کسب تحصیلات بیشتر به خارج از کشور فرستاد. وقتی آنها برگشتند و به کار گماشته شدند، به چیزی شبیه معجزه دست یافتند؛ آنها توانستند منطقه اکوزیستی سرادو را که سرشار از پوشش گیاهی ساوانا بود، به شکوفایی برسانند. تا آن زمان، تصور می شد خاک اسیدی و غیرمغذی این منطقه غیرقابل کشت باشد. اما شخم عمیق، حجم بالای آهک و کود و کاشت محصولاتی که رشد سریع دارند و با شرایط محلی سازگارند، به کشت غنی محصول در این منطقه منجر شد.

سرادو گائوچوها را نیز که محصولات و تکنیک های کشاورزی جدیدی داشتند، با وعده دستیابی به زمین های دست نخورده وسوسه کرد. آنها از ایالت های مرکزی برزیل به سمت مناطق شمالی حرکت کردند و به منطقه ای رسیدند که اکنون ماپی توبا نامیده می شود و ترکیبی از نام مناطق قابل کشت مارانهائو، پیاویی، توکانتینز و باهیا است. پس از آن، علاوه بر زمین های کشاورزی بزرگ، شهرهای مرفه جدیدی در آن منطقه گسترش یافت. در آن زمان، منطقه لوییس ادواردو ماگالهائس (LEM) در غرب باهیا فقط یک پمپ بنزین بود. در سال ۲۰۰۰ LEM با ۱۸۰۰۰ سکنه به شهری با شهرداری مستقل تبدیل شد و اکنون ۷۰ هزار نفر جمعیت دارد و یکی از شهرهای در حال رشد برزیل است.

حدود ۴۰ درصد ۶/۶ میلیون هکتاری که تحت کشت دانه های روغنی در ما پی توبا قرار گرفته، در باهیای غربی واقع شده است. بیشتر محصولات تولیدی سویا، پنبه یا ذرت است و هنگامی که بارندگی کم باشد، ارزن جایگزین پنبه و ذرت می شود. مارکوس ژانک، از یک موسسه مشاوره کشاورزی برزیلی می گوید که ۲۰ میلیون هکتار دیگر را می توان به همان روش تغییر شکل داد، بدون اینکه به توسعه محصول و تکنولوژی نیاز باشد. همچنین ۶ میلیون هکتار دیگر نیز که در حال حاضر به عنوان چراگاه استفاده می شود، قابل تبدیل به زمین های کشاورزی پربازده است.

دگرگون سازی سرادو اغلب به عنوان کشف دیرهنگام یک مزیت رقابتی برای برزیل، نادیده گرفته می شود. در این میان، بیش از همه نقش امبراپا و جسارت اولین گروه گائوچوها که به این منطقه آمدند، مغفول واقع شده است. کشاورزی در نواحی گرمسیری از بسیاری جهات، سخت تر از کشاورزی در آب و هوای معتدل است. چون در این مناطق، زمستان های بسیار سرد وجود ندارد، کنترل آفات و بیماری های محصول سخت تر است و آماده سازی خاک و به کار بردن حجم زیادی آهک و کود، نیازمند سنجش و سرمایه زیادی است.

موانع دیگر موجود بر سر راه کشاورزان این منطقه، قطعی نبودن سند زمین ها است. باهیا از این نظر وضعیت بهتری نسبت به دیگر مناطق ماپی توبا دارد. سیستم الکترونیکی ثبت اسناد در نهایت پیشرفت بزرگی به وجود خواهد آورد؛ اما در حال حاضر خرید هر زمین به بررسی های دقیق و پرهزینه ای نیاز دارد.

فلسفه انتخاب طبیعی

خوزه گارسیا گاسکوئز، از مسوولان وزارت کشاورزی برزیل می گوید آزاد شدن اقتصاد این کشور باعث شد تکنولوژی کشاورزی در مناطق گرمسیری امبراپا در سطح گسترده ای به کار گرفته شود. تا دو دهه پیش تنها حمایت دولت از کشاورزان این بود که محصولات آنها را با کمترین قیمت بخرد. همچنین طرح های نظارت بر تجارت اعمال می شد و تولیدات کشاورزی تنها به این دلیل افزایش می یافت که زمین های بیشتری برای کشاورزی اضافه می شد. اما در سال ۱۹۹۰، فرناندو کولار، رییس جمهور وقت برزیل، تعرفه ها را به میزان قابل توجهی کاهش داد و بسیاری از قوانین نظارت بر صادرات و واردات را لغو کرد. پس از آن، کل منطقه زیر کشت در برزیل ۳۸ درصد گسترش یافت و تولید محصول بیش از۳ برابر شد و بازدهی کل عوامل در یک سال ۶/۴درصد رشد داشت.

در دهه گذشته، به یمن افزایش جهانی قیمت کالا، برزیل به یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی در دنیا تبدیل شده است. این کشور از نظر تولید ۱۵ محصول کشاورزی که بیش از همه مبادله می شوند، در میان سه کشور برتر دنیا قرار دارد. و از آنجا که نسبت به سایر تولیدکنندگان، مصرف داخلی کمتری دارد، بزرگ ترین سهم را در سیر کردن مردم دنیا به خود اختصاص می دهد.

با وجود آزاد شدن اقتصاد برزیل در دهه ۹۰، بخش های صنعتی با لابی های قدرتمندی که در برازیلیا وجود داشت، همچنان از امتیازهای ویژه خود بهره می بردند؛ میراثی که از شیفتگی ژنرال های نظامی به صنعتی سازی دولت محور به جا مانده بود. در نتیجه، یک نابهنجاری برای برزیل ایجاد شد: بزرگ ترین تولیدکننده محصولات کشاورزی که از کشاورزان خود کمتر از تولیدکنندگان صنعتی حمایت می کند. اتاق بازرگانی جهانی، در بررسی های اخیر خود در مورد نظام حمایت از صنایع داخلی، از بین ۲۰ اقتصاد برزگ دنیا، برزیل را در رتبه اول قرار داده است. همچنین آمارهای سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه (OECD) نشان می دهد حمایت های دولتی از کشاورزی تنها ۷/۵ درصد درآمد مزارع را به خود اختصاص می دهد، در حالی که این نرخ در آمریکا، کشورهای عضو OECD و اتحادیه اروپا به ترتیب ۱۲، ۲۶ و ۲۹ درصد است.

خودروسازان برزیلی به طور خاص نورچشمی دولت هستند، به طوری که با ممنوعیت کامل واردات خودرو از سال ۱۹۷۴ تا ۱۹۹۰ و پس از آن بالا بردن تعرفه واردات خودرو، برزیل از کشوری که فاقد صنعت خودرو بود، به تولید ۳/۳ میلیون وسیله نقلیه در سال رسید. با این حال، وقتی ارزش پول برزیل تقویت شد، حتی تعرفه های بالا نتوانست خودروسازان را نجات دهد. در سال ۲۰۰۵ خودروهای وارداتی تنها ۵ درصد فروش را تشکیل می دادند و در سال ۲۰۱۱ سهم آنها به ۲۲ درصد افزایش یافت. دولت با سهمیه بندی خودروهای وارداتی از مکزیک– که قرارداد تجارت آزاد خودرو با برزیل امضا کرده بود– واکنش نشان داد.

آخرین تصمیم دولت این است که برای تحقیق و توسعه داخلی تخفیف مالیاتی قائل شود که در این صورت، خودروسازان، دیگر ۳۰ درصد مالیات بر فروش اضافی را نمی پردازند. هدف از این کار این است که فضای رقابتی تری برای خودروسازان داخلی ایجاد شود تا آنها دست به نوآوری بیشتری بزنند.

سیاست جدید در واقع تولید داخلی را افزایش می دهد و همان طور که امبراپا نشان داده، حمایت دولت می تواند عامل نوآوری باشد. اما نوآوری کشاورزان برزیلی فقط به واسطه پیشنهاد حمایت دولت نبوده، بلکه آنها از سوی رقبا مورد تهدید واقع شده بودند. صرفا حمایت دولت نمی تواند چنین معجزه ای به بار بیاورد. گذشته از این، در دهه های ۷۰ و ۸۰ میلادی، مزارع برزیل کوچک بود و سرمایه گذاری چندانی در آنها صورت نگرفته بود، در حالی که شرکت های خودروسازی جهانی آنقدر بزرگ هستند که بدون کمک دولتی دست به نوآوری بزنند.

کشاورزان برزیلی، بر خلاف همتایان خود در آمریکا و اتحادیه اروپا، اکنون مشتاق ترین طرفداران تجارت آزاد در کشورشان هستند. کشاورزان باهیا قصد دارند به دامداری در سرادو روی آورند، چون بارندگی برای کشاورزی بسیار کم است، اما برای اینکه دامداری پرسودی داشته باشند، به بازارهای جدید نیاز دارند. آنها بیشتر تمایل دارند گوشت های تولیدی خود را به اروپا بفرستند چرا که قیمت گوشت در آن منطقه بسیار بالا است.

کاتیا آبرئو، رییس اتحادیه کشاورزان برزیل می گوید: این کشور باید در کل رویکرد خود نسبت به تجارت تجدید نظر کند. «تلاش برای حفظ بازار به شیوه قدیمی دیگر معنا ندارد. ما باید به دنبال یک حلقه از هر زنجیره عرضه باشیم.»